با اینکه ابن بنا حنبلی‌مذهب بود، ولی در فقه گرایش وی به امام شافعی آشکار است. ابن رجب در مجموعه‌های او، معتقدات مشترک میان دو مذهب شافعی و حنبلی را دیده و قصد ابن بنا از گردآوری آنها را تألیف قلوب و توحید کلمه دانسته است. ابن بنا در مسائل معین فقهی با دیگر فقیهان حنبلی اختلاف نظر داشته است.
کار و تحقیقات ابن بنا در علوم مختلفی از جمله: علوم قرآنی، حدیث، فقه، کلام، تاریخ، زندگی‌نامه، خطابه، لغت، علوم تربیت و تعبیر رؤیا بود.
استادان ابن بنا در زمره استادان خطیب بغدادی مورخ مشهور بوده‌اند و او شرح حال هر یک را در اثر خویش آورده است که برخی از استادانش عبارتند از:
۱. ابن بنا قرائات هفتگانه را نزد ابوالحسن حمامی فرا گرفت.
۲. او فقه را نزد قاضی ابویعلی بن فراء حنبلی و ابوالفضل تمیمی و … آموخت.
۳. حدیث را از ابوالفتح بن ابی الفوارس، ابوالحسین بن بشران و برادر جوان‌ترش ابوالقاسم بن بشران، هلال حفار، ا بن رزقویه، ابوعلی بن شهاب عکبری، تمیمی و … شنید.
ابن بنا در حیات استادش قاضی ابویعلی، در شرق بغداد شروع به تدریس نمود و بعد از مدتی دو حلقه وعظ، فتوا و قرائت حدیث داشت: یکی در جامع قصر و دیگری در جامع منصور.
وی همچنین در مسجدی که ابن جرده ساخته و به نام او معروف بود تدریس می‌کرد و معلم اولاد ابن جرده بود.
از ابن بنا ۳ فرزند می‌شناسیم که در شمار شاگردان او نیز بوده‌اند:
۱- ابونصر محمد که پس از پدر در حلقه‌های درس او به تدریس پرداخت.
۲- ابوغالب احمد که ابن جوزی از او حدیث شنیده است.
۳- ابوعبدالله‌یحیی که ابن عساکر و ابن جوزی از او حدیث شنیده‌اند.
شاگردان او در قرائت عبارتند از:
۱. ابوعبدالله بارع.
۲. ابوالعز قلانسی.
۳. ابوبکر مزرفی.
۴. حافظ حمیدی.
همچنین علاوه بر فرزندان خودش، ابوالحسین بن ابی یعلی فراء، ابوبکر ابن عبدالباقی، ابن الحصین، ابوالقاسم بن سمرقندی و … از وی روایت حدیث کرده‌اند.
شمار تألیفات ابن بنا را ۱۵۰ و ۵۰۰ گفته‌اند، اما عدد اخیر شاید نتیجه سهو در خواندن یا نوشتن «خمسین و مائة» بوده باشد.
ابن بنا در زمینه‌های تاریخ، شرح حال، فقه، حدیث، کلام، اخلاق، تربیت، لغت و تعبیر رؤیا صاحب آثار بوده است.
ابن رجب و دیگران نام‌های تألیفات ابن بنا را ذکر کرده‌اند، ولی در حال حاضر فقط از وجود ۳ اثر ابن بنا آگاهی وجود دارد که هر سه اثر در کتابخانه ظاهریه دمشق نگهداری می‌شوند و نسخه چاپی یکی از آنها نیز در دست است. آن سه اثر عبارتند از:
۱- یادداشتهای روزانه ابن بنا به خط خودش که گویا جزئی از کتاب تاریخ اوست. این یادداشتها رخدادهای اول شوال ۴۶۰ق/۳ اوت ۱۰۶۸م تا ۱۴ ذیقعده ۴۶۱ق/۴ سپتامبر ۱۰۶۹م را در بردارد.
این اثر برای تاریخ سده ۵ق/۱۱م بغداد دارای اهمیت بسیار است.
این یادداشتها به کوشش جرج مقدسی با مقدمه مبسوط و ترجمه انگلیسی در «مجله مدرسه مطالعات شرقی و افریقایی» لندن چاپ شده است.
۲- رسالة فی السکوت، جزو مجموعه شماره ۷ (از برگ ۷۸ تا ۸۳).
۳- قضل التهلیل و ثوابه الجزیل ، جزو مجموعه شماره ۴ در ۹۴ برگ (از برگ ۱۹۶ تا ۲۰۳).
ابن بنا در ۷۵ سالگی در تاریخ پنجم رجب سال ۴۷۰ ه‌ق درگذشت و در هر دو مدرسه‌ای که تدریس کرده بود، به امامت ابومحمد تمیمی طبیب حنبلی بر جنازه او نماز گزارده شد و در گورستان باب حرب در مقبره امام احمد بن حنبل به خاک سپرده شد.
✍️ محمد مکفی رودی
دیدگاهتان را بنویسید