امام شاطبی در اصول علم قرائت و تجوید سرآمد روزگار شد و علاوه بر آن در تفسیر، حدیث، نحو، لغت و علوم عربى یگانۀ دهر و استاد اهل عصر خود به شمار می‌رفت. در تعبیر خواب و تاویل منامات نیز دستى توانا داشت. با اینکه کور و از هر دو چشم نابینا بوده است از کثرت ذکاوت و فطانت، تمامى حرکات و رفتار و گفتار خود را طورى مى‌نمود که حاضران در مجلس او به هیچ وجه متوجه نمى‌شدند که او نابینا هست و به همین دلیل حقیقت امر بر آنها معلوم نمى‌گردید.
- تحصیلات:
وی علم قرائت را نزد ابوعبدالله نفزى مغربى و ابوالحسن بن هذیل اندلسى آموخت. - خصوصیات:
وى کتاب‌های بسیار زیادى را از حفظ داشت، به همین دلیل صحیح بخارى، مسلم و موطأ مالک را نزد او مى‌خواندند و اغلاط نسخه‌ها را از حافظه او تصحیح مى‌نمودند، او نیز در هر مبحثى دقایق و نکات بسیار راجع به همان مبحث را املا می‌کرد. علاوه بر مراتب علمى، بسیار زاهد، صالح، متقى و داراى اخلاق حمیده بود. بدون ضرورت حرف نمى‌زد، از مرض‌هاى بسیار سخت هرگز شکایت نمى‌کرد، بدون طهارت قرائت نمى‌نمود، در مجلس قرائت با کمال وقار و متانت مى‌نشست. - خدمات:در سال 572 ه‌ق به مصر رفت و در آنجا قصیدۀ مشهور حرز الامانى و وجه التهانى معروف به قصیدۀ شاطبیه را سرود.در موقع اقامتش در مصر، مورد اکرام و تجلیل حاکم وقت قرار گرفت و به ریاست مدرسۀ فاضلیه قاهره منصوب گردید و درس اقراء را بر عهده داشت.
وى شاگردان زیادى را پرورش داد که در آن میان امام ابوالحسن على بن محمد سخاوى معروف به علم‌الدین سخاوى مؤلف جمال القراء و کمال الاقراء از شهرت بسزایى برخوردار است. اسامى برخى از افرادی که قصیده شاطبیه را از وى شنیده و اصول قرائت در آن را یاد گرفته‌اند به شرح زیر است: ابوعبدالله محمد بن عمر قرطبى، سدید عیسى بن مکى، مرتضى بن جماعه، على بن شجاع (دامادش)، محمد بن عمر کردى، ابوالقاسم عبدالرحمن بن سعید شافعى، عیسى بن یوسف مقدسى، على بن محمد نجیبى و عبدالرحمن بن اسماعیل تونسى.
- آثار:وى داراى چند اثر است که اگرچه از نظر تعداد ناچیزند ولى از نظر کیفى بسیار مفید و مهم می‌باشند که به شرح زیر هستند:
۱. حرز الامانى و وجه التهانى، این اثر که به نامهاى قصیده شاطبیه یا قصیده لامیه و یا شاطبیه معروف است داراى 1173 بیت است که از اهمیت و شهرت بسیارى از آغاز تألیف برخوردار بوده است و شروح بسیارى بر آن توسط دانشمندان نگاشته شده که در جاى خود نگاشته خواهد شد.
۲. عقیلة اتراب القصائد فى اسنى المقاصد در علم رسم الخط مصاحف.
۳. ناظمة الزهر در علم عدد آیات قرآن.
۴. قصیده دالیه که داراى 500 بیت و تلخیص تمهید ابن عبدالبر است.
- وفات:
وى در روز یکشنبه 28 جمادى الثانی سال 590 ه‌ق در قاهره وفات یافت و در دامنۀ کوه مقطم در مقبرۀ فاضلیه مدفون گردید.
✍️ محمد مکفی رودی
