نسبت ابوطالب در تصوف به دو واسطه از طریق ابوالحسن احمد و پدر او، ابوعبدالله محمد بن سالم، به سهل تستری (درگذشته ۲۸۳ق) می‌رسید. او با ابن جلا از صوفیان معروف شام، نیز هم‌سخنی داشت و از او با عنوان «شیخنا ابوبکر بن جلا» یاد می‌کند.
استاد و مرشد اصلی او شیخ ابوالحسن بن سالم بود، به همین دلیل پس از فوت ابوالحسن بن سالم در بصره در فاصله سال‌های ۳۵۰ تا ۳۶۰ ق، ابوطالب به ترویج نظریات و آرای او پرداخت و رهبری مذهب سالميه را برعهده گرفت. نخست در بصره و سپس در بغداد، به وعظ و تبلیغ پرداخت و مردمان بسیاری در مجالس او گرد آمدند.
ابوطالب با ریاضت روزگار می‌گذراند و ظاهراً سال‌ها خوراکش برگ و ریشه گیاهان صحرا بود، آن چنان که رنگ بر چهره نداشت. روش ابوطالب مکی در تصوف مبتنی بر مجاهدت و ریاضت نفس و زهد و ترک و تجرد بود. او گرسنگی، سکوت، شب‌زنده‌داری و خلوت را اساس سلوک می‌دانست و ظاهراً در این روش، از حد اعتدال خارج می‌شد، اما از سوی دیگر، در برخی موارد وسعت نظر و اعتدال از خود نشان می‌داد. چنان‌که، بر خلاف بسیاری از زاهدان دوره خود، سماع را اگر از روی لهو و برای لذت نفسانی نبود، حلال می‌دانست و می‌گفت: «هر که سماع را منکر آید، هفتاد صدیق را منکر شده باشد».
وی بایزید بسطامی را بزرگ می‌شمرد و نامش را در کنار نام عارفان بزرگی چون ابراهیم ادهم، شقيق بلخی و سهل تستری قرار داده بود.
ابوطالب از نمایندگان برجسته مکتب سالميه به شمار می‌رود و بسیاری از آرای این مکتب از طریق او به صوفیه دوره‌های بعد و کسانی مثل محمد غزالی، ابن برجان، ابوالحسن شاذلی و ابن عربی منتقل شده است.در مسائل علمی و کلامی پیرو حسن بصری بود و خود درباره او گفته است:«و هو امامنا فی هذا العلم».
مهمترین اثر او کتاب «قوت القلوب» است با اسم کامل «قوت القلوب فی معامله المحبوب و وصف طریق المرید الی مقام التوحید» به معنی «مایه حیات قلبها در معامله با محبوب و توصیف چگونگی رسیدن مرید تا مقام توحید». از گوناگونی مطالبی که در قوت‌القلوب دیده می‌شود، می‌توان دریافت که دوره‌ای طولانی را به فراگیری علوم زمان خود اختصاص داده و به ویژه، در استماع حدیث و روایت آن کوشا بوده است. او صحیح بخاری را نزد ابوزید استماع کرد و از عبدالله بن جعفر فارس اجازه روایت گرفت. از کسانی مانند ابوبکر آجری، علی بن احمد مصیصی، محمد بن عبدالحمید صنعانی و احمد ضحاک روایت می‌کرد. همچنین، کسانی مثل عبدالعزیز ازجی و محمد بن مظفر خیاط از او روایت کرده‌اند.
وی در ۳۸۶ هجری قمری در بغداد درگذشت و در قسمت شرقی مقبره مالکیه به خاک سپرده شد.
✍️ محمد مکفی رودی
دیدگاهتان را بنویسید