با توجه به نبوغ و ذکاوتی که در ایشان دیده می‌شد، پدر بزرگوارش در سن 5 سالگی فرزند برومندش را جهت اخذ علوم تشویق نمود و برخی از احکام و ارکان دین را به وی آموخت و در هفت سالگی قرآن را حفظ نمود و در پایان هفت سالگی درس کلاسیک کتاب آموزی را آغاز کرد و ظرف مدت یکسال نصاب درسی را تا شرح جامی رساند. خودش می‌نویسد: در ده سالگی نحوه مطالعه و استعداد درک مسایل به من عنایت گردید که نیازی به راهنمایی دیگران نداشتم. مشهور است که حضرت شاه ولی الله در همین سن شرحی جامع و مفید بر کافیه ابن حاجب نوشته است.
گرچه حضرت شاه ولی الله از دوران طلبگی مدرس موفقی برای کتب خوانده شده بود اما کار رسمی تدریس وی پس از وفات پدرش آغاز گردید. آوازه تدریس او به اکناف هند رسید و تشنگان علوم دینی گروه گروه به نزد او می آمدند و زانوی تلمذ می‌زدند و از علوم و معارف و انوار درونی حضرت شاه مستفیض می گردیدند و این سلسله تا ۱۲ سال به صورت شبانه روزی ادامه پیدا کرد.
- شاه ولی الله و کسب علم حدیث در حرمین شریفین
حضرت شاه ولی الله محبت وصف ناپذیری نسبت به دو شهر مقدس مکه مکرمه و مدینه منوره داشتند و در سال ۱۱۴۳ هجری جهت ادای مناسک حج عازم حرمین شریفین گردیدند و مدت دو سال در حرمین اقامت گزیدند و از محضر علما و محدثینی همچون شیخ سناوی، شیخ احمد قشاشی، سید عبدالرحمن اویسی، شمس الدین محمد بن علاء بابلی، شیخ عیسی جعفری، شیخ حسن عجیمی، شیخ احمد علی و از محضر شیخ اجل، شیخ ابوطاهر کردی مدنی کتب صحاح سته را فرا گرفت.
- تمجید علما و اهل فضل از حضرت شاه ولی الله
معاصرین حضرت شاه ولی الله به مقام شامخ علمی وی اعتراف و سناء جمیل بر او روا داشته اند: سراج الهند، حضرت شاه عبدالعزیز در رابطه با مقام علمی و معنوی شاه ولی الله فرموده‌اند: ایشان نشانه‌ای از نشانه‌های خدا و معجزه‌ای برای نبی کریم می‌باشند. نواب صدیق حسن خان فرموده است: اگر وجود او در صدر اول در زمانه ماضی می بود، امام الائمه و تاج المجتهدین شمرده می‌شد.
علامه شبلی نعمانی گفته است: پس از وفات علامه ابن تیمیه و ابن رشد جهان اسلام با کمبود نوابغ مواجه گشت، زوال و افول علمی هویدا و آشکار بود اما حضرت شاه ولی الله با درک علمی و فهم بی‌نظیرش یاد آن‌ها را زنده و روحیات، در کالبد مسلمانان دمید و کارنامه علمی همچون غزالی و رازی از خود به یادگار گذاشت.
- کارنامه علمی حضرت شاه ولی الله محدث دهلوی
شاه ولی الله در دو میدان همزمان مشغول خدمت رسانی به امت محمدی بود. زمانی که خانقاه رحیمیه به وی تفویض شد، با انجام اصلاحات، حضور مداوم و پررنگی در آن داشت و روزانه صدها نفر به دست او بیعت می کردند و از گناه و معاصی، شرک و خرافات به دور می شدند و از طرفی دیگر با فکر، درک، و قلم رثای خویش کتاب‌هایی تالیف کرد که سرمایه عظیم و فراموش نشدنی برای امت محمدی می‌باشد. در رابطه با تصنیفات ایشان مورخین اختلاف نظر دارند. بعضی از مورخین شماره تالیفات و تصنیفات حضرت شاه ولی الله را ۹۱ عنوان کتاب می دانند. برخی از کتاب‌هایی که هم اکنون در کتابخانه‌ها موجود و مورد استفاده می‌باشند به شرح ذیل است:
1- فتح الرحمان فی ترجمه القران، 2- الفوز الکبیر فی اصول التفسیر، 3- ازالة الخلفاء عن خاتفة الخلفاء، 4- قرة العینین فی تفضیل الشیخین، 5- حجة الله البالغه، 6- الانصاف فی بیان سبب الاختلاف، 7- المصفی شرح موطا، 8- المسوی شرح موطا، 9- عقد الجید فی احکام الاجتهاد والتقلید، 10- الارشاد الی امهات الاسناد، 11- شرح تراجم ابواب صحیح بخاری، 12- الطاف القدس، 13- انفاس العارفین، 14- فیوض الحرمین، 15- مکتوب المعارف، 16- القول الجمیل، 17- شفاء القلوب، 18-التفهیمات الالهیه، 19- الجزا الطیف فی ترجمة العبد الضعیف، 20- اعراب القرآن و….
شاه ولی الله مدتی در دهکده بدهانه از توابع مظفر نگر اقامت گزید که در اثنای اقامت ضعیف، نحیف و مریض شدند. ضعف و بیماری حضرت شاه ولی الله رو به افزایش بود که مورخه ۹ ذی الحجه به قصد معالجه به دهلی منتقل شد. این اعجوبه روزگار ظهر روز شنبه ۲۹ محرم الحرام سال ۱۱۷۶ هجری در سن ۶۲ سالگی دیده از جهان فرو بست است و آفتاب علم و معرفت او از افق دهلی برای همیشه غروب کرد و ستارگان بی‌شماری پس از خود با نور مستعار به جای گذاشت و در قبرستان مندیان در جوار پدر بزرگوارش رخ در نقاب کشید.
برگرفته از کتاب زندگی نامه مصنفین؛ اثر محمد حنیف گنگوهی
