- وی عالمی نحوی و مقری سده‌های ششم و هفتم هجری بود. او را ابن صائغ (یا صانع) نیز خوانده‌اند. بیش‌ترین آگاهی ما از زندگی وی، محدود به اخباری است که شاگردش ابن‌خلکان نقل کرده است و دیگران چیز عمده‌ای بر آن نیفزوده‌اند.
خاندان ابن یعیش از موصل برخاسته بود، اما خود او در حلب چشم به جهان گشود و همان‌جا پرورش یافت. - تحصیلات: وی در جوانی به قصد تحصیل علم از محضر ابن انباری رهسپار بغداد شد، اما زمانی که به موصل رسید، خبر درگذشت وی را شنید؛ لذا پس از چندی اقامت در آن‌جا و استماع حدیث از استادانی چون خطیب طوسی و ابن سویده‌ی تکریتی، به حلب بازگشت.
وی در حلب، نحو را نزد ابوالسخاء فتیان حلبی و ابوالعباس مغربی نیروزی فرا گرفت و از جمعی چون قاضی ابن ابی‌عصرون، ابوالحسن طرسوسی، یحیی ثقفی و نیز خالد بن محمد قیسرانی حدیث شنید و قبل از آن‌که منصب اقراء را در حلب بر عهده گیرد، برای دیدار با تاج‌الدین کندی به دمشق رفت و کندی در نوشته‌ای مقام علمی او را بسیار ستود.
- شاگردان:ابن یعیش بیش‌تر عمر خود را در حلب گذراند. حلب در آن روزگار به یکی از مراکز بزرگ علم و ادب تبدیل شده بود و دانش‌پژوهان بسیاری از نقاط مختلف بدان‌جا می‌آمدند تا از مجالس درس اندیشوران آن شهر بهره برند. ابن خلکان یکی از همین کسان بود که در ۶۲۶ ه‌ق به حلب آمد و از مجالس درس ابن یعیش ـ که در آن زمان در مقصوره‌ی شمالی جامع حلب و نیز مدرسه‌ی رواحیه به تدریس قرائات مشغول بود ـ بهره‌ی فراوان برد و هم‌چنین بخش عظیمی از کتاب «اللمع» ابن جنی را نیز نزد وی خواند.
از دیگر شاگردان وی ابن مالک نحوی، ابن رزین، ابن نحاس، ابوبکر احمد بن محمد دشتی، ابن عدیم و ابن واصل را می‌توان نام برد. ابن خلکان علاوه بر نقل اخباری از او، وی را به خوش‌رویی و سرزندگی وصف کرده و روایات متعددی درباره‌ی شوخ‌طبعی و بذله‌گویی او نقل کرده است.
- آثار: عمده‌ی آثار او عبارت‌اند از:۱. شرح التصریف الملوکی. این کتاب شرحی است بر التصریف الملوکی ابن جنی.۲. شرح المفصل زمخشری. او این کتاب را در هفتاد سالگی به اتمام رسانده و همه‌ی شهرت خود را مرهون همین اثر است.۳. رودلف زلهایم رساله‌ای از او را با عنوان «مسائل اجاب عنها ابن یعیش» که در آن به ۱۳ سؤال نحوی ابونصر دمشقی پاسخ گفته، در « مجله‌ی دانشگاه سن‌ژوزف»( ۱۹۷۴- ۱۹۷۳ م) به چاپ رسانیده است.
۴. تفسیر المنتهی من بیان فی اعراب القرآن.
- وفات:
وی سرانجام در سال ۶۴۳ ه‌ق در حلب چشم از جهان فروبست و همان‌جا به خاک سپرده شد.
✍️ محمد مکفی رودی
