عالم بزرگ ابوالبقاء عُكْبَرى – حوزه علمیه احناف خواف

کسب علم و دانش:

در كودكى به علت ابتلا به ابله از بينايى محروم شد، ولی باز هم از همان اوایل جوانى به كسب علوم مختلف پرداخت. ادبیات عرب و نحو را از ابن خشّاب و ابن نجاح، لغت را از ابن عصار، قرائات را از ابوالحسن بطائحى و فقه را از ابوحكيم نهروانى حنبلى و ابويعلى صغير فراگرفت و از ابن بطّى، ابوزرعه مقدسى، ابن هيبره و ابن نقور حديث شنيد و در تمامى اين علوم تبحر يافت.

وى علاوه بر این علوم، در علم فرائض، حساب، جبر و مقابله و ادبيات نيز اطلاعاتی حاصل کرد، تا جایی که ابوالفرج ابن حنبلى، ابوالبقاء را در تمامى اين علوم امام مى‌خواند. شهرتش در حياتش از مرزها گذشت تا جایی که از سرزمین‌های مختلف، طلاب براى فراگيرى علم به سوى او شتافتند.

ابوالقاء در مذهب حنبلى فقیه بود، به همین علت زمانى که تدريس در نظاميه بغداد به وی پيشنهاد شد، از آن‌جا كه پيروى مذهب شافعى از شروط تدريس آنجا بود، نپذیرفت.

ابوالبقاء به سبب نابينايى، در مطالعه متون نيازمند كمك شاگردانش بود، حتى بسيارى از كتب ادب را از زبان همسر خود شنيد.
روشش در تأليف به این صورت بود که همه كتاب‌هايى را كه در آن زمينه نوشته شده بود را جمع می‌کرد و بعد از استماع آنها، آنچه را كه به حافظه سپرده بود را می‌نوشت.

با اینکه وی در علوم مختلف تبحر داشت، ولی آن‌چه باعث شهرتش گرديد، تسلط وى بر علم نحو بود. به همین خاطر موضوع بسیاری از تأليفاتش علم نحو بود. ديدگاه او در كتاب‌هايش بيشتر به مكتب بصره گرايش دارد، لذا بیشتر به تقويت و تبيين آراء علماى اين مكتب پرداخته است. ولی امر غريب‌تر وجود كتابى در شرح ديوان متنبى منسوب به ابوالبقاء است كه شارح در مواضع مختلف آن، به صراحت خود را از كوفيان مى‌شمرد و همين امر سبب شده تا برخى ابوالبقاء را بدون توجه به ديگر آثارش، پيرو مكتب كوفى بنامند.

آثار:

ابوالبقاء داراى تصانيف متعدد در علوم مختلف است که برخى از آثار وى عبارتند از:

۱. اعراب الحديث النبوى. اين اثر از كتاب‌هاى نادرى است كه در زمينه اعراب احاديث نوشته شده و در نوع خود كم‌نظير است.

۲. املاء ما منّ به الرحمن (اعراب القرآن، التبيان فى اعراب القرآن و …) این كتاب در بيان اعراب الفاظ قرآن و وجوه مختلف قرائات نوشته شده است.

۳. التبيان فى شرح الديوان، در شرح ديوان متنبى.

۴. التبيين عن مذاهب النحوّيين، تلخيصى است از الانصاف ابن انبارى.

۵. شرح لاميه العرب يا اعراب لاميه الشنفرى.

۶. شرح مافى المقامات الحريرية من الالفاظ اللغوية

۷. اللباب فى شرح علل البناء و الاعراب.

۸. مسأله فى قول النبى(ص): انّما يرحم الله من عباده الرحماء.

۹. مسائل خلافية فى النحو.

۱۰. مسائل نحو مفردة.