در مورد این عبادت چند مسأله قابل توجه است که عبارتند از:۱- این عبادت احتیاج به شرایط خاصی ندارد، زیرا احتیاج به وضوء، رو به قبله نمودن، مال، تلاش، وقت زیاد و … ندارد، بلکه در هر شرایطی می‌توان آن را انجام داد. به همین دلیل خداوند متعال در آیه 119 سوره آل‌عمران ذکر در هر حالتی را از صفات عقلاء بیان نموده و می‌فرماید: خردمندان كسانى هستند كه خدا را ايستاده، نشسته و بر پهلوهايشان افتاده (و در همه اوضاع و احوال خود) ياد مىكنند. ۲- صفت کثرت (زیادتی) در آیه 35 سوره احزاب فقط برای ذکر کنندگان بیان شده است، این در حالی است که در این آیه ۹ (نُه) حالتِ دیگر برای مردان و زنان مؤمن بیان شده، ولی خداوند متعال صفت کثرت را فقط و فقط برای ذاکرین بیان فرموده است.۳- خداوند متعال بهترین انسان‌ها که همانا انبیاء (ع) باشند را توصیه به ذکر زیاد نموده است. مثلا در آیه 41 سوره آل‌عمران حضرت زکریا (ع) دستور به ذکر کثیر و نیز ذکر صبح‌گاهی و شام‌گاهی شده است. یا حضرت موسی (ع) هنگامی که تقاضای همراهی برادرش هارون (ع) را می‌کند، عرض می‌نماید: خداوندا برادرم را در امر دعوت با من شریک قرار بده تا تسبیح و ذکر تو را زیاد بگوییم.۴- خداوند متعال عموم مؤمنین را در آیات 41 و 42 سوره احزاب امر به ذکر زیاد و تسبیح بامدادان و شام‌گاهان می‌نماید و این امر الهی خودش علتی است برای مهم بودن و زیاد انجام دادن این عبادت و اینکه ذکر کثیر یکی از صفات و علامات مؤمنین می‌باشد.۵- انسان مؤمن و مسلمان لازم است که همیشه به دنبال فلاح و رستگاری در دنیا و آخرت باشد، یکی از مهم‌ترین عوامل رستگاری دنیا و آخرت، ذکر زیاد می‌باشد. به همین دلیل در آیه 45 سوره انفال خداوند متعال توصیه و دستور می‌فرماید که در هنگام رویارویی با دشمن در میدان جنگ، خداوند متعال را بسیار زیاد ذکر نمایید تا به فلاح و پیروزی دست یابید. در این آیه اشاره دارد که یکی از عوامل مهم برای پیروزی بر دشمنان، ذکر الهی می‌باشد. انسان در این دنیا دشمنان زیادی دارد که به نص صریح کلام الهی شیطان یکی از دشمنان انسان هست و انسان همیشه با او در میدان کارزار می‌باشد، لذا یکی از راه‌های پیروزی بر این دشمن و همه دشمنان دیگر و همچنین رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی ذکر زیاد است.۶- خداوند متعال در کلام پاکش صفاتی برای منافقین بیان نموده است که یکی از صفاتشان که در آیه 142 سوره نساء به آن اشاره شده است، ذکر کم و قلیل می‌باشد، بنابراین برای دور شدن از صفت نفاق لازم است که ذکر زیاد را برای خودمان لازم بگیریم تا از صف و علامات منافقین به دور باشیم.
اینها تنها اشارات کوچکی در مورد ذکر بود که در قرآن بیان شده است، وگرنه برای ذکر موارد بسیار زیادی دیگر نیز وجود دارد. امید است که خداوند متعال توفیق ذکر و یاد خودش را در هر حالتی نصیب مسلمانان بفرمایند.
✍️ محمد مکفی رودی
