ادیب، مفسر، فقیه و عالم نحوی؛ ابوالحسن علی بن محمد سخاوی – حوزه علمیه احناف خواف

  • معرفی:
    وی از مشاهیر ادبا، نحویان، قراء، فقیهان، مفسرین و در شمار پیشوایان نحو، تفسیر، لغت و قراء مصری به شمار می‌رود، تا جایی که شاگردش ابوشامه درباره او گفته که وی علامه زمانش و شیخ عصرش بود. ذهبی، ابن کثیر، جزری و سیوطی در کتب تراجم خویش از او به‌نیکی یاد کرده‌اند. سخاوی ابتدا بر مذهب مالکی بود، ولی بعد به مذهب شافعی درآمد.
  • اساتید:وی از وجود اساتید زیادی بهره برد که عبارتند از:

    داود بن احمد بن محمد بن منصور ثابت، ابوالبرکات بغدادی (542-616ق)؛ زید بن حسن بن زید بن حسن (520-613ق)؛ غیاث بن فارس بن مکی (518-605ق)؛ قاسم بن فیرة بن خلف بن احمد (538-590ق)؛ احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن ابراهیم ابوطاهر سلفی (472-576ق)؛ اسماعیل بن صالح بن یاسین بن عمران، ابوطاهر مصری (متوفی 596ق)؛ حنبل بن عبدالله بن فرج بن سعاده رصافی حنبلی (متوفی 604ق)؛ عبدالخالق بن فیروز جوهری، ابوالمظفر همدانی؛ قاسم بن علی بن حسن بن هبة‎الله (527-600ق)؛ محمد بن احمد بن حامد بن مفرح ارتاحی (507-601ق)؛ محمد بن یوسف بن علی غزنوی (522-599ق)؛ ابواسحاق ابراهیم بن جباره سخاوی؛ ابوطاهر اسماعیل بن مکی بن اسماعیل بن عیسی بن عوف زهری عوفی اسکندرانی مالکی (485-581ق)؛ عساکر بن علی بن اسماعیل مصری مقری نحوی شافعی (490-581ق)؛ ابوحفص بن طبرزد، عمر بن محمد بن معمر بن یحیی بغدادی (متوفی 607ق)، هبةالله بن علی بن مسعود بن ثابت خزرجی بوصیری (506-598ق)

  • شاگردان:طلاب و دانشجویان زیادی به خدمت سخاوی رسیدند و از علوم بسیار زیاد وی بهره بردند که مهمترین شاگردانش عبارتند از:ابراهیم بن ابوالحسن مخرمی؛ ابراهیم بن داود بن ظاهر بن ربیعه (622-692)؛ شرف‌الدین ابوالعباس احمد بن ابراهیم بن سباع بن ضیاء فزاری بدری مقری نحوی شافعی (630-705ق)، ابن بعلبکی، احمد بن سلیمان بن مروان (متوفی 712ق)؛ شمس‌الدین ابوالعباس احمد بن عبدالله بن زبیر خابوری (متوفی 690ق)؛ احمد بن عبدالله بن شعیب تمیمی صقلی دمشقی مقری (متوفی 663ق)؛ احمد بن محمد قلانسی؛ ابوالفداء اسماعیل بن عثمان بن معلم رشید حنفی (متوفی 714ق)؛ صدرالدین اسماعیل بن مکتوم دمشقی (710ق)؛ رکن‌الدین الیاس بن علوان بن ممدود مقری (متوفی 673ق)؛ رشیدالدین ابوبکر بن ابوالدر (متوفی 673ق)؛ ابن دبوقا جعفر بن قاسم بن جعفر بن علی ربعی (621-691ق)؛

    حسن بن خلال؛ ابوعلی حسن بن ابوعبدالله بن صدقة بن ابوالفتوح ازدی صقلی (متوفای 669ق)؛ سدیدالدین ابوالقاسم خضر بن عبدالرحمن بن خضر حموی مقری (متوفی 681ق)؛ ضیاءالدین دانیال بن منکلی بن صرفا شافعی (617-696ق)؛ صالح بن ابراهیم بن احمد بن ابراهیم (متوفی بعد از 680ق)؛ ابومحمد عبدالسلام بن علی بن عمر بن سیدالنساء زواوی (589-681ق)؛ و…

  • آثار:از علامه سخاوی کتاب‌های زیادی در علوم مختلف به جا مانده است که آنها در بخش‌های مختلف عبارتند از:قرائت:

    الإفصاح و غاية الإنشراح في القراءات السبع؛ فتح الوصيد في شرح القصيد؛ مراتب الأصول و غرائب الفصول؛

  • تفسیر:
    تفسير القرآن الكريم إلی آخر سورة الكهف؛
  • اعجاز قرآن:الإفصاح الموجز في إيضاح المعجز؛

    أقوی العدد في معرفة العدد؛

  • رسم المصحف:
    الوسيلة إلی شرح العقيلة.
  • متشابه القرآن:
    هداية المرتاب و غاية الحفاظ و الطلاب.
  • تجوید قرآن:التبصرة في صفات الحروف و أحكام المد؛روضة الدرر و المرجان في تجويد القرآن؛

    عمدة المفيد و عدة المجيد في معرفة لفظ التجويد؛ منهاج التوفيق إلی معرفة التجويد و التحقيق.

  • فضائل قرآن:
    منازل الإجلال و التعظيم في فضائل القرآن العظيم.
  • نسخ:
    الطوى الراسخ في المنسوخ و الناسخ.
  • وقف و ابتدا:
    علم الاهتداء في معرفة الوقف و الابتداء.
  • مکی یا مدنی سور:
    نثر الدرر في ذكر الآيات و السور.
  • علوم قرآن:
    جمال القراء و كمال الإقراء؛رسالة في علوم القرآن.
  • حدیث:الجواهر المكللة في الأخبار المسلسلة؛

    شرح مصابيح السنة للبغوي.

  • سیره پیامبر:أرجوزة في أسماء النبي(ص)؛أرجوزة في سيرة النبي(ص)؛ذات الأصول في مدح الرسول(ص)؛ذات الأصول و القبول في مفاخر الرسول(ص)؛ذات الدرر في معجزات سيد البشر؛شكوی الاشتياق إلی النبي الطاهر الأخلاق؛

    القصائد السبع في المدائح النبوية.

  • فقه:أرجوزة في الفرائض؛تحفة الناسك في معرفة المناسك؛

    ذات الحلل و مهاة الكلل.

  • عقاید:القصيدة الناصرة لمذهب الأشاعرة؛

    الكوكب الوقاد في تصحيح الاعتقاد؛

  • نحو و ادبیات عرب:سفر السعادة و سفير الإفادة؛المفضل شرح المفصل؛منير الدیاجي في شرح الأحاجي؛

    نظم الضوابط النحوية.

    • موضوعات گوناگون:تنوير الظلم في الجود و الكرم؛عروس السمر في منازل القمر؛كتاب تحفة الفراض و طرفة تهذيب المرتاض؛لواقح الفكر في أخبار من غبر؛المشهور في أسماء الأيام و الشهور؛

      المفاخرة بين دمشق و القاهرة.

    • وفات:
      در وفات وی نیز همچون تولدش اختلاف وجود دارد، ولی بیشتر مصادر می‌گویند: سخاوی در دوازدهم جمادی الثانی سال 643 ه‌ق، وفات یافته است.

      ✍️ محمد مکفی رودی

اشتراک گذاری