مکاتب
معرفی
مقدمه :
در طول تاريخ مكاتب و محافل قرآن در مساجد، نقش اساسي در تربيت افراد و ترويج دين مبين اسلام داشته است و افرادي را تحويل جامعه بشري نموده كه موجبات تحول و احياء ملتي را فراهم كرده‌اند. واقعيت اين است كه در زمانه ما نيز تا زمانيكه قرآن در زندگي مردم وارد نشود، اميدي به اصلاح و هدايت جامعه نيست و از آنجا كه بهترين زمان براي انس با قرآن و فراگيري اين كتاب سرنوشت‌ساز دوران خردسالي و نوجواني است؛ توجه به اين قشر، توجه به كل جامعه آينده است.
با استعانت از پروردگار و توكل بر او دوباره خواهيم توانست با همين مكاتب قرآن مجد و عظمت ديرين خود را بدست آوريم. رسيدن به اين هدف والا نيازمند عزم راسخ و بسيج همگاني، ارتباط و همكاري مداوم و مستمر و البته برنامه‌اي جامع و منظم ميباشد. به اين منظور خلاصه تجربيات و برنامه‌هاي چند ساله مكاتب قرآن را در جزوه حاضر گرد‌آورده‌ايم.
اميد است مطالعه اين سطور براي همه عوامل اجرايي مكاتب مفيد و به نحو شايسته‌اي راهگشاي عزيزان باشد.
اهداف طرح :
1- ایجاد بستر مناسب جهت حضور دانش‌آموزان در مسجد و ارتباط نزدیکتر با اهل علم.
2- آباد کردن مسجد با تلاوت قرآن و ذکر الهی.
3- کاستن از فشار روانی والدین نسبت به تربیت فرزندانشان.
4- ایجاد محیط خدمت برای تعداد کثیری از حفاظ، علما و عاشقان قرآن.
5- پرورش توده بزرگی از امت بر اساس مبانی دینی.
6- ارائه الگويي آسان، فراگير و در عين حال موثر در برابر تهاجم فرهنگي.
معرفي اجمالي طرح :
در اين طرح دانش‌آموزان مقطع ابتدايي و متوسطه اول در طول كل سال، يك ساعت (معمولا نماز مغرب تا عشاء) به مسجد مي‌آيند و به فراگيري علوم قرآني مي‌پردازند. كلاسها با محوريت آموزش روخواني، روانخواني، تجويد و حفظ قرآن برگزار و با تدريس آرام و تدريجي آموزه‌هاي اسلامي شامل عقيده، اخلاق و آداب، احكام، سيره و حديث پشتيباني ميشود.
رابطين فرهنگي در كنار استاد، فعاليتهاي جنبي و مشوقهاي لازم را جهت استمرار حضور دانش‌آموزان بكار ميگيرند.
شيوه كار :
در هر مدرسه ديني، تحت نظارت علماء، واحدي تحت عنوان « دفتر امور مكاتب» يا « امور دانش‌آموزي» افتتاح شود. يكي از علماء بعنوان مسئول و تعدادی بعنوان اعضاي شوراي مركزي انتخاب شوند. بهتر است اعضاي شورا متشكل از علماء، معلمين و صاحبنظران فعال و با‌انگيزه منطقه باشند.
- تعيين استاد
استاد يا اساتيد هر مسجد با مشورت و نظر امام جماعت تعيين ميشوند.بهتر است به ازاي هر 15 تا 20 نفر يك استاد در نظر گرفته شود.اساتيد ترجيحا از حفاظ، طلاب و علماي جوان انتخاب شوند و حتي‌الامكان تجويد را فرا گرفته باشند. چنانچه در تجويد اساتيد ضعف موجود است حتما برنامه‌هايي براي بهبود آن تدارك ديده شود. حق الزحمه استاد موضوعي كاملا داخلي و مربوط به مقتدیین مسجد است و قراردادي است اما بهتراست از نظم و قاعده‌اي برخوردار باشد.
- راه‌اندازي مكاتب
برای راه اندازی مکتب جلسه‌اي با حضور علماء بزرگ، ائمه مساجد، اساتيد و رابطين ترتيب داده شود و بر اهميت موضوع تاكيد و و ظايف هر گروه تشريح شود و از آنان درخواست شود كه با توكل بر پروردگار كار خود را شروع كنند. اين جلسه علاوه بر اينكه جلسه معارفه ميباشد از جهتي حكم تبليغاتي و فرهنگسازي نيز دارد به و بر تعهدات افراد مي‌افزايد. لازم است قبلا به تعداد كلاسها، دفتر حضور و غياب تهيه گردد تا بين همه توزيع شود.
اعضاي شورا (لااقل دو نفر) در جلساتي كه از طرف رابطين براي افتتاحيه مكتب در هر مسجد برگزار ميشود، حضور بهم رسانند و مردم را به صبر در برابر حضور دانش‌آموزان در مسجد و عواقب عدم ارتباط و حضور آنان در مسجد متذكر شوند؛ استاد و رابط فرهنگي را معرفي كنند و از مردم قول همكاري و معاونت در امور مالي و معنوي بگيرند.
- تعريف و تدوين مشوقها و فعاليتهاي جنبي
از آنجا كه محيط و نظام آموزشي كه فرزندانمان با آن سر و كار دارند، از جذابيت و تنوع خاصي برخوردار ميباشد، لازم است در كلاس قرآن نيز به نيازهاي روحي و رواني كودكان توجهي صورت بگيرد و مشوقهايي در نظر گرفته شود تا آنان در ابتداي ورود سرخورده نشوند و نشاط لازم را براي استمرار حضور در مكتب را از دست ندهند.
قرآن‌آموز ابتدا براي جايزه و حتي تغذيه به مكتب مي‌آيد اما به تدريج و در سالهاي بعد به اين چيزها نيازي ندارد و در جواني حاضر است، وقت، استعداد و زندگي خود را در خدمت قرآن بگذارد. اگر ما اكنون خرج دانايي آنها نكنيم، در آينده مبالغي كلان صرف ناداني آنها ميشود.
لذا تدوين مشوقها و نظارت بر حسن اجراي آنها از ديگر وظايف شوراي مركزي ميباشد.
برخي از مشوقها عبارتند از :
* تغذيه و پذيرايي حداقل دو روز در هفته
* كارت تلاش : اين كارت كه در رنگها و ارزشهاي متنوع چاپ ميشود، مطابق با »دستورالعمل كسب امتياز» به قرآن‌آموزان اهدا ميگردد.
* نمودارهاي تجويد، روخواني و حفظ سوره‌هاي منتخب : در رديف افقي اين نمودارها نام سوره‌ها و در رديف عمودي نام دانش‌آموزان نوشته ميشود. اين نمودارها كه بر ديوار مسجد نصب ميشود، ميتواند فضاي رقابت سالم را در كلاس ايجاد كند.
* گنجينه جوايز : در هر مسجد گنجينه‌اي از لوازم التحرير، لوازم ورزشي، اسباب بازيها و كتب در معرض ديد قرآن آموز قرار ميگيرد و او مجاز است بمقدار امتياز كسب، جايزه اش را به دلخواه انتخاب كند.
* فعاليتهاي ورزشي : هر مسجد تيمهايي در دو رده ابتدايي و متوسطه معرفي كنند تا از طرف دفتر برنامه مسابقات فوتبال طراحي و اجرا شود. در صورت امكان، سالن شنا و برنامه هاي كوهنوردي هم ميتواند بسيار جذاب باشد.
* اردوهاي علمي- تفريحي به شهرهاي مجاور مخصوصا بعنوان تشويق برگزيدگان مكاتب
* بازديدهاي دوره‌اي : منظور از بازدید دوره ای این است که تمامی دانش‌آموزان همراه با استاد و رابط فرهنگی مسجد طبق برنامه‌ای که از طرف دفتر به آنها اعلام شده است ( هر ماه یک مسجد جدید ) به دیدن دانش‌آموزان مسجد دیگر میروند. بنابراین یک روز در ماه کلاس تعطیل و به جای آن با برگزاری یک مراسم کوچک ( در حد دو مسجد ) روحیه دانش‌آموزان را تازه نگه‌میداریم و ضمنا در جامعه فرهنگسازي ميكنيم. در مسجد میزبان یک سخنرانی تشویقی برگزار میشود. گزارش کار هر دو مکتب توسط رابطین فرهنگی قرائت میشود. اجرای سرود، پذیرایی، برگزاری مسابقه و اهداء جایزه از برنامه های دیگر اين مراسم است.
- بازديد و ارزيابي مكاتب
جهت آگاهي از وضعيت مكاتب و هماهنگ بودن رويه آنها با برنامه‌هاي دفتر مركزي و اصلاح نقاط ضعف، لازم است بازديدها و راهنماييهايي از طرف دفتر صورت بگيرد. اين بازديدها موجب دلگرمي اساتيد و قرآن‌آموزان ميشود. همچنين اعضاي شورا از مشكلات و تجربه‌هاي آنها آگاه ميگردند. بدين منظور لازم است حداقل سه بار در طول سال، از مكاتب بازديد بعمل آيد.
بازديد اوليه برج هفت صورت ميگيرد و هدف از آن كمك به راه‌اندازي مكتب و ارائه راهنماييهاي لازم جهت جذب دانش‌آموزان بيشتر ميباشد. اين بازديد بيشتر جنبه آماري دارد و نه كيفي.
بازديد دوم برج نه یا ده صورت ميگيرد. قبلا با رابط فرهنگي و استاد، تماس گرفته ميشود. در اين بازديد كاملا از روي فرصت به همه جوانب توجه شود. از قرآن‌آموزان بصورت اتفاقي سوال پرسيده شود. بازديدكنندگان محترم هديه‌اي براي عموم قرآن‌آموزان و جوايزي براي دانش‌آموزان برتر همراه داشته باشند و جهت تشويق آنها چند دقيقه‌اي برايشان صحبت شود و در پايان نكات ضعف و قوت را بصورت خصوصي به استاد و رابط متذكر شوند.
بازديد سوم برج دوازده صورت بگيرد و هدف از آن پي‌گيري موارد نقص در بازديدهاي قبل و تشويق قرآن‌آموزان به شركت در مسابقات گوناگون باشد.
- برگزاري مسابقات و امتحانات
هدف از برگزاري مسابقات و امتحانات گوناگون كمك به رشد علمي و فرهنگي قرآن‌آموزان بصورت عمومي و بطور خصوصي كشف استعدادهاي برتر ميباشد. دفتر مركزي ميتواند به تناسب وسع و امكانات براي نخبه‌ها، برنامه‌هاي ويژه‌اي تدارك ببيند.
دفتر مركزي موظف است در ابتداي سال تحصيلي عناوين امتحانات و مسابقات را با ذكر تاريخ تقريبي هر كدام در اختيار مساجد قرار دهد و چند هفته مانده به تاريخ مذكور، اطلاعات جامع و مفصل از زمان، مكان و نحوه برگزاري به همه مساجد ارائه نمايد.
برگزاري امتحان آموزه‌هاي اسلامي، مسابقات قرآن در رشته‌هاي حفظ، قرائت و اذان، مسابقات چهل حديث و مسابقات ورزشي بصورت هماهنگ در كل شهرستان خدمتي ارزشمند است كه كمك شايسته‌اي به تعالي فرهنگ قرآني جامعه ميكند.
- صدور گواهينامه و تقديرنامه
پس از برگزاري مسابقات، تقديرنامه‌هايي جهت تشويق رتبه‌هاي برتر چاپ و همراه با جوايز ارزنده در محفلي، تقديم شود. همچنين براي كسانيكه نمره قبولي آزمون آموزه‌ها را كسب كرده‌اند، گواهينامه صادر شود. اين گواهينامه ملاك شركت در امتحانات آموزه‌هاي بعدي خواهد بود. به عبارتي ديگر قرآن‌آموزي مجاز به شركت در آزمون شماره بعدي خواهد بودكه گواهي قبولي در شماره قبلي را داشته باشد.
- برگزاري دوره ها و كلاسهاي تخصصي
هر چند محور تلاش ما آموزش عمومي است؛ در عين حال نبايد از استداديابي و تربيت فني علاقه‌مندان غفلت ورزيد. جذب مستعدين در هر رشته و متمركز كردن آنها در يك يا چند مسجد و سپس برنامه ريزي دقيق براي رسيدن به نتيجه مطلوب مثل كلاس تخصصي تجويد، صوت و لحن و كلاسهاي وي‍ژه حفظ، از خدمات شوراي مركزي است.
- برگزاري همايش سالانه
اين همايش كه در آن ائمه تمامي مساجد بهمراه هيات امنا، اساتيد، رابطين، خيرين، قرآن‌آموزان و اولياءشان حضور پيدا ميكنند، بهترين بستر براي فرهنگسازي و قويتر‌شدن اراده‌ها ميباشد. در اين گونه همايشها از موفق‌ترين اساتيد، فعالترين رابطها و برترين قرآن‌آموزان تقدير بعمل مي‌آيد.
- تبادل تجربيات
سفر به شهرهاي ديگر و استفاده از تجربيات آنها فكرها را باز، استعدادها را شكوفا و عزمها را راسختر مينمايد. گاهي يك تجربه مفيد، سالها ما را جلو مي‌اندازد. همچنين سفر به مناطق محروم به قصد ايجاد انگيزه و انتقال تجربه، علاوه بر كسب رضاي الهي، تضمين‌كننده بقا و اعتلاي كار خواهد بود.
بطور کلی دانش آموزان از ابتدا برای آموزش روخوانی و تجوید پذیرش شوند و پس از اینکه کاملا در روخوانی و تجوید مسلط شدند به دلخواه یا در کلاسهای صوت و لحن و یا در کلاسهای حفظ شرکت نمایند.
در حین فراگیری قرآن در بخش روخوانی یا حفظ دانش آموزان در مکاتب و شعبه های حفظ آموزه های اسلامی تدریس شود و نسبت به نماز و حضور در جلسات دینی و مساجد ترغیب شوند تا ان شاءالله در آینده شاهد جوانانی صالح و مصلح باشیم.
